Pathokane Tembang Dhandhanggula

 

Pathokane Tembang Dhandhanggula

Dening Eko Hastuti

 

Pathokane Tembang Dhandhanggula

Tembang Dhandhanggula iku kalebu salah sijine tembang Macapat utawa tembang Cilik, kang kaemot ing Serat Wulangreh anggitane Susuhunan Paku Buwana IV. Tembang Dhandhanggula kasebut sapupuh dumadi saka 8 pada. Isine tembang Dhandhanggula yaiku piwulang utawa pitutur becik kang bisa diconto/dituladha, isi paugeran kanggo wong urip, ngemot pitutur kanggo nduweni watak utama, sarta isi piwulang supaya wong golek ngelmu kang bener lan manut aturane agama.

Mula saka kuwi, senajan tembang iku basane endah, lungid, ngandhut nilai sastra sing kudu dionceki/dianalisis dhisik, nanging para siswa becike tetep grengseng anggone ngudi ngelmu. Jalaran sinau tembang iku duweni paedah kang akeh. Kejaba bisa nambah kawruh, methik amanate, uga bisa nggladhi kapribadhen luhur. Kaajab, sawise wulangan para siswa dadi nduweni budi pekerti kang becik, kebak ing tata krama, awatak andhap asor, lan bebudene utama. Sisan gawe melu nguri-uri lestarine basa lan sastra Jawa sing kumadhange wiwit kabur kanginan.

Dene cak-cakane nyinau babagan tembang kang bener yaiku:

1.     Maca teks tembang kanthi permati, karo njingglengi pilihane tembung.

2.     Ndhaftar tembung angel kang durung dimangerteni tegese/karepe.Titikane tembung angel, nalika kok waca bola-bali ora mudheng karepe.

3.     Negesi tembung angel kasebut nganggo referensi utawa yuwun priksa wong sepuh/bapak ibu/simbah/pakdhe, budhe, lan sapanunggalane. Bisa uga kanthi mbukak kamus yen duwe/lelayaran ana internet. 

4.     Nyebutake isine tembang Dhandhanggula kanthi ringkes lan cetha.

5.     Nyebutake pokok-pokok isi, kanthi ganep lan cetha.

6.     Menawa isih kangelan, gawenen gancaran nganggo basamu dhewe/ basa padinan.

7.     Presentasi asiling diskusi wiwit saka pathokane tembang Dhandhanggula, tembung angel, tegese tembung angel, isi, lan amanate.

Tembang iku nduweni paugeran tartamtu, kaya dene cacahe larik, cacahe wanda, unine vocal ing saben pungkasane baris, kabeh wis ditemtokake manut jinise tembang dhewe-dhewe. Kaandharake kaya ing ngisor iki. Nanging sadurunge, becik mangerteni istilah sing dianggo ana ing bab tembang.

Istilah sing dianggo ing tembang antarane :

1.     Wanda             : suku kata

2.     Gatra               : larik/baris

3.     Pada                : bait

4.     Pupuh              : kumpulane tembang sing sajenis

5.     Titi laras         : notasi/ketepatan nada

6.     Cakepan          : syair/lirike tembang

7.     Gancaran         : tembang kang wujude  wis diowahi saka pada dadi paragraf

  Mula banjur ana sing ngarani, “paraphrase”

Dadi yen ditakoni apa pathokake tembang Macapat/Cilik iku, bisa nerangake mangkene:

1.     Guru gatra       : cacahing gatra/larik saben sapada

  (jumlah baris setiap bait)

2.     Guru wilangan : cacahing wanda saben salarik/sagatra

   (Jumlah suku kata setiap baris/larik)

3.     Guru lagu

/dhong dhing : tibaning swara ing pungkasane gatra/larik.

  (Bunyi vokal setiap akhir baris)

Kanthi mangkono banjur padha paham apa kang dimaksud guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu. Ayo, saiki bocah-bocah padha nggoleki pathokane tembang Dhandhanggula ing ngisor iki!

Tembang Dhandhanggula pada 1

Sasmitaning ngaurip puniki,
mapan ewuh yen ora weruha,
tan jumeneng ing uripe,
akeh kang ngaku-aku,
pangrasane sampun udani,
tur durung wruh ing rasa,
rasa kang satuhu,
ning rasa punika,
upayanen darapon sampurna ugi,

ing kauripanira

 

WANGSULAN :

Pathokane Tembang Dhandhanggula pada 4:

Guru gatra : 10 gatra/larik

Guru wilangan : 10, 10, 8, 7, 9, 7, 7, 6, 12, 7

Guru lagu/dhong dhing : i, a, e, u, i, a, u, a, i, a

Paugeran/pathokan tembang Dhandhanggula pada 4 mau, bisa disebut kanthi cara nggandheng guru wilangan lan guru lagune. Tuladha : 10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 7u, 6a, 12i, 7a

 

(Kanggo gladhen, ayo golekana pathokane tembang Dhandhanggula pada-pada liyane, yaiku

pada 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8!)