Teks Legenda: Dumadine Tlaga Merdada

 Dumadine Tlaga Merdada

Resi Gotama sawijinng resi kang sekti mandraguna mapan ing pertapan Grastina. Piyambake kagungan putra kembar Guwarsa Guwarsi lan putri kang ayu sulitya aran Dewi Anjani. Katelu putra putrine mau tansah guyup rukun. Guwarsa lan Guwarsi eman banget marang adhine. Ing sawijing dina Guwarsa lan Guwarsi mbebedhag ing alas lan kasil nyekel kidang. Dadi bungahing wong loro amarga bisa nyekel kewan kang dadi kasenengane Dewi Anjani.

“Elok tenan kidang iki mesthi diajeng Anjani seneng.” Kandhane Guwarsi karo ngelus-elus kidang sing wis kasil dicekel.

“Cetha ta, Dimas. Ayo enggal digawa mulih mengko selak kesoren!”. Pangajak Guwarsa marang Guwarsi amarga wis ora sranta kepengin menehake kidang marang Dewi Anjani.

Ananging dadi gelaning ati amarga tekan pertapan Dewi Anjani sajak ora ngrewes marang kidang kang digawa kakange. Dewi Anjani malah lunga menyang kamar.

“Dimas, kenangapa kok Dewi Anjani sajak ora seneng digawakake kidang?”

“Iya, ya ana apa ya? Padatan menawa dhewe nggawa kidang dheweke mesthi bungah. Malah menawa dhewe ora nggawa apa-apa dheweke mesthi nakokake.”

Guwarsa lan Guwarsi bingung mangerteni solah bawane Dewi Anjani sing ora kaya pakulinane. Kakange loro banjur golek sisik melik kenangapa Dewi Anjani sing biasane seneng dolanan karo kidang malah luwih seneng ning kamar.

Nalika kakange loro ngintip meruhi Dewi Anjani lagi dolanan cupu, saka cupu ngetokake cahya kang sumunar.

“Wahhh, apik tenan dolanan Dewi Anjani.” Guneme Guwarsa sajak kasengsem.

“Ayo kangmas nyilih dolanan Dewi Anjani!” pangajakke Guwarsa

Kakange loro banjur kepengin nyilih cupu kasebut. Malah menawa bisa kepengin nduweni sawise mangertine menawa iku Cupu Manik Astagina.  Tutup cupu menawa dibuka ngisore bakal katon kahanan alam donya saisine lan dibuka sisih ndhuwur katon kahanan kayangan.

“Diajeng aku kuwi sedulur tuwa, ayo ndang wenehna aku cupu iku!” Panjaluke Guwarsa kanthi sora amarga Dewi Anjani nggegegi Cupu Astagina.

“Wenehna aku wae, mengko kowe bisa nyilih sawayah-wayah!” pangglembuke Guwarsi

“Ora arep dakwenehna sapa-sapa, iki cupu duweku. Ora arep daksilihke uga.” kandhane Dewi Anjani karo ngumpetake cupu.

Wong telu kang biasana guyup rukun dadi regejegan rebutan cupu. Sang rama Resi Gotama kaget meruhi putra putrine padha padudon. Sang rama banjur mundhut pirsa apa kang dadekna wong telu mau padha rebutan.

“Iki padha ngapa kok padha padudon?” Pitakone Sang Resi marang putra putrine.

“Diajeng Anjani Rama, gadhah dolanan boten pareng dipunampil.” Sumaure Guwarsi

“Cupu niki gadhahan kula badhe dipunrebat kangmas Guwarsa Guwarsi, Rama.” Dewi Anjani sajak ora trima.

“Ya, menawa kangmase nyilih kuwi mbok ya disilihi.” Ngendikane Resi Gotawa sajak sareh.

“Aaah, nggih boten. Mangke boten diwangsulke. Malah mangke saged risak menawi dipunampil.” Dewi Anjani suwala terus.

“Sejatine apa ta, sing arep disuwun kangmasmu?”

Dewi Anjani banjur meneng, dheweke ora wani matur menawa kuwi cupu manik Astagina. Resi Gotama ndhedhes terus lan malah kepara arep duka Dewi Anjani banjur blaka lan ngaturake cupu. Sang Resi kaged sawise nampa cupu saka Dewi Anjani. Piyambake mangerteni menawa sing kagungan cupu manik Astagina kuwi mung para dewa. Jalma lumrah kuwi ora bisa nduweni. Resi Gotama banjur nakoni saka ngendi cupu kuwi. Dewi Anjani blaka menawa Cupu Manik Astagina kuwi diparingi karo ibune yaiku Dewi Windradi.

Resi Gotama nimbali dan nakoni sang garwa nanging Dewi Windradi meneng wae. Sanajan didhedhes supaya gelem blaka, Dewi Windradi tetep mendel. Amarga Dewi Windradi wis diwelingi marang dewa kang maringi supaya nyimpen wadi saka ngendi asale cupu. Sang Resi banjur jengkel lan duka banjur Dewi Windradi disupatani dadi tugu watu. Cupu Manik Astagina banjur diuntalake ing awang-awang. Cupu sisih ndhuwur ngisor tiba ing bumi dadi Tlaga Merdada lan sisih ndhuwur ngisor tiba ing bumi dadi Tlaga Merdada lan sisih ndhuwur tiba dadi Tlaga Dringo.

            Sang Resi banjur gawe sayembara, sapa sing bisa nemokake iku sing nduweni. Guwarsa, Guwarsi lan Dewi Anjani banjur enggal nggoleki  tibaning cupu. Sawetara nggoleki katelune nemokake Tlaga kang banyune bening lan saka dhasare tlaga katon mencorong. Dinuga cupu manik ana ing dhasare tlaga. Guwarsa lan Guwarsi banjur njegur. Nanging ing dhasare tlaga dheweke ora memokake cupu banjur mentas. Guwarsa karo Guwarsi kaget nalika mentas wis salin rupa, dadi kethek awake ana wulune. Dewi Anjani sing ora wani njegur lan lungguh ing pinggir tlaga mung rupane kang ana wulune . Amarga dheweke raup banyu tlaga. Wong telu padha getun banjur tetangisan ngadhep Resi Gotama nyuwun ngapura.

Tembung angel lan tegese:

1.     Sekti mandra guna : sekti banget

2.     Padhepokan : pondhok

3.     Mbebedhag : luru kewan ning alas

4.     Ora sranta : ora sabar

5.     Ora ngrewes : ora nggatekake

6.     Sora : seru

7.     Sareh : sabar

8.     Regejegan : rebutan

9.     Kendel : meneng

10.  Disepatani       : disumpah, diukum

11.  Wadi : barang sing rahasia

12.  Blaka : jujur

13.  Raup : ngumbah rai nganggo banyu

14.  Mencorong : cumlorot cahyane

15.  Salin rupa : malih

16.  Dinuga : diduga, dikira

17.  Getun : gela

Unsur Intrinsik Legendha :

1.     Tema : Crita Rakyat Legenda

2.     Judhul : Dumadine Tlaga Merdada

3.     Paraga : Guwarsa, Guwarsi, Dewi Anjani, Resi Gotawa, Dewi Windradi,

4.     Watake Paraga :

Guwarsa : eman marang adhi, ora sabaran, kepinginan, ora rukun karo sedulur

Guwarsi : eman karo adhine, kepinginan, ora rukun karo sedulur

Dewi Anjani : ora ngrewes/ora nggape mase, pelit

Resi Gotawa : sareh, wicaksana

Dewi Windradi :bisa nyimpen wadi

5.     Setting/Latar :

Wektu    : wayah awan, jaman semono

Papan     : Pertapan Grasina, Tlaga Merdada

Swasana : wiwitane padha guyup rukun, banjur padha rebutan/ regejegan, mrihatinake

6.     Alur/Plot : maju amarga critane urut saka wiwitan tekan pungkasan

7.     Sudut Pandang : Wong katelu,jalaran kabeh paragane wong liya, pengarang mung nritakake wae.

8.     Pitutur Luhur/Amanat :

a.      Isine crita bisa kanggo pepiling menawa karo sedulur kuwi sing rukun

b.     Yen duwe barang apik, sedulurmu kepingin nyilih ya disilihi

c.      Upama disilihi barang kudu tanggungjawab, aja nganti rusak.

d.     Yen nyilih barang oleh ya aja meksa.

e.      Yen entuk piweling sing wadi, becike dijaga/disimpen.

f.      Nalika ngadhepi masalah becike dirampungi kanthi sabar lan wicaksana.

g.     Aja gampang kepinginan karo barang sing katone apik, jalaran durung mesthi mupangati.

h.     Aja grusa-grusu nalika tumindak apa wae mundhak nemu cilaka.

i.       Anak becike manut karo pituture wong tuwa aja nggugu karepe dhewe.

j.       Menawa angel dikandhani banjur nemu sengsara, aja nyalahake wong liya

k.     Nalika nglakoni salah/luput, enggal njaluk pangapura.

Pangetrepe pituture legendha ing sajroning kelas kanggo nuwuhake sikap Disiplin Positif, kayata:

1. Gawe kesepakatan kelas, upamane :

a.      Siswa kudu gelem piket esuk sepisan saminggune, manut jadwal sing wis disepakati.

b.     Nalika nyilih barange kancane kudu nembung lan enggal dibalekake, karo ngomong matur nuwun.

c.      Yen dingendikani bapak ibu guru kudu manut, aja wani semaur sing kurang ngajeni.

d.     Mlebu kelas sadurunge jam pitu, aja nganti telad.

e.      Rukun karo kanca, aja congkrah.

f.      Menawa ngglanggar aturan, kudu bisa nampa nalika dingendikani. Siyaga nampa tanggungjawab.

g.     Siswa kudu ngurmati bapak ibu guru lan karyawan sekolah.

h.     Tumindak apa wae becike sing ngati-ati aja sembrono  mundhak nemu cilaka.

i.       Njaga karesikane kelas iku tanggungjawab kabeh siswa.

j.       Kulinakna seneng sinau klompokan supaya sinaumu dadi luwih gampang.

2.     Mangerteni wosing materi legendha kanthi mangsuli pitakonan:

a.      Apa ta kang diarani legendha iku?

b.     Sebutna titikane/cirine sawijining legendha?

c.      Paedah apa wae sing kokrasakake sawise nyinau bab legenda?