NULIS CAKEPAN TEMBANG DHANDHANGGULA

 

NULIS CAKEPAN TEMBANG DHANDHANGGULA

Dening Eko Hastuti

Cakepan Tembang

Nulis Cakepan tembang iku kudu nggatekake jinise tembang, pathokake, topike, pilihane tembung, lan pitutur sing arep diandharake ana sajroning tembang mau. Kalebu watake tembang siji lan sijine uga  beda. Awit tembang Macapat iku jinise werna-werna lan nduweni paugeran dhewe-dhewe.

Tuladha nalika arep nulis cakepan tembang Dhandhanggula, nggatekake :

1.     Pathokake tembang Dhandhanggula :

a.      Guru gatrane                     = 10 gatra

b.     Guru wilangan                  = 10, 10, 8. 7, 9, 7, 6, 8, 12, 7

c.      Guru lagu/dhong-dhing    = i, a, e, u, i, a, u, a, i, a

2.     Kanggo gladhen nulis syair/cakepane tembang Dhandhanggula, becike ana watesan undheran gagasan sing arep dipilih. Upamane, topike bab kekancan, golek ngelmu, sekolah, bekti karo wong tuwa, mituhu marang guru, bocah kang utama, dolan, rukun karo sedulur, karesikan lingkungan, lan liya-liyane. Tembang Dhandhanggula iku nduweni watak luwes, nyenengake, lan mathuk banget kanggo aweh pitutur, mula arep menehi pitutur apa wae, bisa.

3.     Pilihane tembung kang ringkes lan mentes (cekak aos)

Jalaran ing saben gatra/larikane tembang wis nduweni pathokan cacahe wanda dhewe-dhewe. Yen bisa, kejaba milih tembung sing mentes uga endah,dadi ngandhut nilai seni/estetika, kareben diwaca dadi luwih trep lan kepenak. Mula sadurunge nulis cakepan tembang. Becike para siswa ngulinakake maca conto-conto teks tembang Macapat supaya duwe referensi tembung kang akeh.

Tuladha =

a.      Ati = manah = tyas = kalbu = penggalih  = nala

b.     Redi = gunung  = arga = wukir = giri  = aldaka

c.      Seneng  = remen  = suka  = bagya = sukengtyas

d.     Golek = luru  = ngudi  = ngupaya  = ikhtiyar  = nggegulang

e.      Ilmu  = ngelmu  = kawruh  = ngelmi  = seserepan

f.      Kaya = kadya  = lir  = kadi  = kados  =  memba

4.     Ngrakit tembung ing sajroning larik/gatra kanthi migatekake guru wilangane ing saben larik/baris kasebut.

Upamane gatra 1 (10i) :

a.      Tumrape bocah ing jaman iki

b.     Welingku kanggo pra putra putri

c.      Marang wong tuwa sing padha bekti

d.     Mring wong tuwa anak aja wani

e.      Dalane wong kang ngupaya ngelmi

5.     Diupaya amrih anggone ngandharake sing urut, aja mbola-mbaleni utawa mlumpat-mlumpat idene.

6.     Kanggo ngetrepake cacahing wanda karo guru lagune, bisa migunakake tembung garba kang trep.

Upamane :

a.      Marang = mring

b.     Prapta ing = prapteng

c.      Sira iku = sireku

d.     Kaloka ing = kalokeng

e.      Suka ing = sukeng

7.     Yen wis rampung, becike ditliti maneh supaya cacahe wanda ora kepunjulen utawa isih kurang saka pathokane. Kalebu guru lagune wis trep apa durung, menawa durung pas, enggal diowahi/diedit maneh.Yen kepunjulen dikurangi, dene isih kurang ya ditambah. Pancen nulis cakepan tembang iku ora gampang ning ora ateges angel dilakoni. Dhewe kudu tlaten lan sabar olehe ngothak-athik tembung.

 

Tuladha cakepan tembang Dhandhanggula

1.     Topik “Kekancan” :

padha urip ing jaman saiki (10i)

nyata ora gambang golek kanca (10a)

ana sing nganggep sepele (8e)

ora bisa digugu (7u)

polahe ora mitayani (9i)

senenge gawe mala (7a)

yen ngomongan saru (6u)

aja nganti ketularan (8a)

tumindak kanca kang ora migunani (12i)

gawe uripmu susah (7a)

 

Topik, “Golek Ngelmu”

pra kanca enggal padha cecawis (10i)

golekana ngelmu kang piguna (10a)

kanggo sangumu ing tembe (8e)

ayo enggal meguru (7u)

goleka guru kang sejati (9i)

bebudene utama (7a)

becik basanipun (6u)

prigel samubarang karya (8a)

nenuntun kabeh  tumindak kang utami (12i)

bakal dadi wong mulya (7a)

 

Topik, “Karesikan Lingkungan” :

lingkungan resik iku wigati (10i)

ora dadi susure lelara (10a)

aja dha nganti diare (8e)

awak lungkrah lesu (7u)

katempelan bibit penyakit (9i)

mula ayo padha njaga (7a)

kasarasan perlu (6u)

awak lan pikiran sehat (8a)

bisa makarya kanggo golek rezeki (12i)

nyukupi kulawarga (7a)

 

Topik “Tata Krama” :

marang sapa wae padhaa ngurmati (10i)

mangkono titikane wong Jawa (10a)

wong kang becik tumindake (8e)

ja duwe watak umuk (7u)

degsura utawa kumaki (9i)

kuwi watak kang ala (7a)

aja dha ditiru (6u)

awit kabeh mung titipan (8a)

samangsa kersa Gusti mundhut bali (12i)

sanalika bakal musna (7a)

 

Topik “Sekolah” :

saben esuk aku tangi gasik (10i)

gage cecawis mangkat sekolah (10a)

mesthi dilempit kemule (8e)

sedhela anggone adus (7u)

awak dadi sehat lan resik (9i)

 nganggo sragam sekolah (7a)

banjur nyuwun sangu (6u)

diparingi pira bungah (8a)

ngelmu utamane wong sekolah kuwi (12i)

gamane urip mulya (7a)

 

Topik “ Kabudayan” :

candhi kalebu budaya Jawi (10i)

papan suci umat hindhu budha (10a)

papan kanggo ngagungake (8e)

Gusti Kang Maha Agung (7u)

kang paring rahmad lan rezeki (9i)

kabeh titah sawantah (7a)

padha mituhu (6u)

manengku puja ndedonga (8a)

nyuwun waras lan wiris marang Hyang Widhi (12i)

muga bisa gesang mulya (7a)